Güney Amerika Ülkeleri Üzerine Notlar
Güney Amerika'nın yüzölçümü yaklaşık olarak 17.832.000 km2dir. [1]
Amazon havzası, büyük tropikal ormanlarla örtülüdür. [2]
Amazon Irmağı, dünyanın saniyede en fazla su taşıyan ırmağıdır. [3]
BREZİLYA
Yer Şekilleri, İklim ve Bitki Örtüsü
Güney Amerika'nın en kalabalık ve en büyük ülkesidir. [4]
Güney Amerika'nın yaklaşık olarak yarısını kaplar. [5]
Tropikal iklim, başkent Brasilia'nın da bulunduğu Orta Plato bölgesinin yanı sıra kuzeydoğu ve güneydoğu bölgelerinde de etkili olmaktadır. [6]
Brezilya’nın yarısı ormanlarla kaplıdır. Amazon Havzasında yer alan ekvatoral sığ yağış ormanları dünyanın en büyük tropikal yağışlı ormanlarıdır. Savanlar, Brezilya'nın merkez kısmının büyük bir bölümünü kaplar. Brezilya'nın yeni başşehri Brasilia bu savan bölgesinde kurulmuştur. Bu bölge, Kuzey Amerika'daki çayırlar kadar bir verimli arazi değildir. [7]
Brezilya'nın ana akarsuyu Amazon'dur. 6.700 km uzunluğundaki Amazon Nehri dünyanın en geniş ve çok su taşıyan nehridir. [8]
Tarih
21 Nisan 1500 yılında Portekizli bir gemici Hindistan'a gidiyorum zannıyla Güney Amerika'ya ayak basmış ve ülkeyi Portekiz kralı adına işgal etmiştir. Portekizlerin İspanya hâkimiyetine girdiği 1580'den 1640 tarihine kadar Brezilya, bir İspanya sömürgesi olmuştur. 1640'ta Portekizliler Brezilya'yı tekrar ele geçirmişlerdir. 1698 yılında Sao Paulo'da bol miktarda altın bulununca, ülke Portekiz ve İspanyolların akınına uğramıştır. Hükümet merkezi 1763'te Salvador'dan Rio de Janerio'ya taşınmıştır. Zenciler büyük şekerkamışı çiftliklerinde ve madenlerde çalıştırılmak üzere 1538 yılında Afrika'dan köle olarak getirilmişlerdir. [9]
Brezilyalılar, 1822'de bağımsızlıklarını ilan etmiş, Portekizliler Brezilya'nın bağımsızlığını kabul etmek zorunda kalmışlardır. Brezilya 1889 yılına kadar krallıkla idare edilmiştir. 1889'da kansız bir darbe ile krallık idaresi yıkılarak cumhuriyet idaresi kurulmuştur. 1914'te siyasi birliği temin eden Brezilya, bütün dünya ülkeleri tarafından tanınmıştır. Brezilya, günümüzde hala İstikrarsız bir ülke olup, sık sık anayasa değişiklikleri ve ihtilaller olmaktadır. [10]
Sosyal Yapı
Resmi dil Portekizce'dir. Halkın büyük bir çoğunluğu Roma Katolik Kilisesine bağlıdır, %81'i Katolik, %18'i Protestan, %1'i Müslüman ve Musevidir. [11]
Ekonomi
Tarım ve ormancılık önemlidir. Dünya kahve üretiminin yarısını vermektedir. Bunu kakao (dünyada ikinci), pamuk, muz ve şekerkamışı izlemektedir. Yarı işlenmiş kereste ihraç edilir. Bütün bu gelirlere rağmen, ülke ekonomisi kriz içindedir. Dış borçlanma hayli fazladır. [12]
Brezilya ekilebilir alanlar açısından zengin bir ülkedir. [13]
Brezilya'nın ulaşım güçlüğü önemli bir sorundur. Coğrafi yapısından dolayı modern kara yollarının kurulması gecikmiştir. [14]
ARJANTİN
Yer Şekilleri, İklim ve Bitki Örtüsü
Arjantin dört önemli doğal bölgeye ayrılır. Kuzeyde yelpaze şeklinde uzanan batı bölgesi, güneyde Buenos Aires, tabii ağaçtan yoksun fakat bol çayırlarla örtülü olan Pampalar gerçekten büyük düzlüklerdir. Andların eteklerine kadar yükselti artar. Ve batıda And dağları, muazzam bir engel meydana getirirler. [15]
İkinci önemli doğal bölge, kuzey kesimdir. Bölgenin genel özelliği bir drenaj (akıntı-sulama) probleminin olmasıdır. Yağmur sezonunda bölgenin çoğu nehirlerin taşmasından dolayı bölge, bataklık halini alır. [16]
Andlar, ülkenin üçüncü doğal bölümünü teşkil ederler. Andlar, geniş bir sıra halinde kuzeydeki kurak Bolivya platosundan Güney Patagonya'nın buz örtülü dağlarına kadar uzanırlar. [17]
Dördüncü önemli doğal bölge Patagonya'dır. Patagonya, Arjantin topraklarının 1/4'ten fazlasını meydana getirmektedir. Esas itibariyle verimsiz, soğuk ve platoyu süpürüp götüren rüzgârları, son derece sisli ve hemen hemen hiç yazı olmayan bir bölge olarak tanınmaktadır. [18]
Tarih
Amerika kıtası keşfedildikten sonra Avrupa devletleri hızla bu kıtada koloniler kurmaya başlamışlardır. 1536'da Arjantin'e gelen İspanyollar bugün Buenos Aires olarak bilinen yerde ilk koloniyi kurmuşlardır. Fakat şehre asıl yerleşme ancak on sekizinci yüzyılda mümkün olmuştur. [19]
Arjantin 1776'ya kadar İspanya'ya bağlı Peru Genel Valiliğince idare edilmiştir. 1806'da Buenos Aires'in İngilizler tarafından kısa bir müddet işgal edilmesi, Arjantin'in istiklal mücadelesi için bir başlangıç olmuştur. Ülke, 1812'ye doğru bağımsızlığını kazandıysa da 1816 yılına kadar müstakil bir devlet olduğu resmen ilan edilmemiştir. [20]
Sosyal Yapı
Arjantin, adeta darbeler ülkesi olmuştur. 1930'dan bu yana Arjantin'de hiçbir sivil idare 6 yıldan fazla iktidarda kalamamıştır. [21]
Nüfusun en önemli bir kısmı büyük şehirler ve hemen onun etrafındaki bölgelerde toplanmıştır. Arjantin nüfusunun yarıya yakını Buenos Aires içinde ve çevresinde yaşamaktadır. [22]
Arjantin halkının hemen hepsi Avrupa asıllıdır. Batı yarımküresinde, bu durum Kanada hariç en yüksek orandır.[23]
Arjantinlilerin %90'dan fazlası Roma Katolik Kilisesi mensubudur. [24]
Arjantin'in dili İspanyolcadır. [25]
Ekonomi
Arjantin topraklarının ancak %13'ü tarıma elverişlidir. [26]
Güney Amerika'da Brezilya'nın güneyinde çok geniş ve düz alanları kaplamaktadır. Bu nedenle hayvancılık önemlidir. Deri ve sığır eti ihracatında dünyada birinci, yün ihracatında ise, Avustralya ve ABD 'den sonra üçüncü sırayı alır. [27]
ŞİLİ
Yer Şekilleri, İklim ve Bitki Örtüsü
İsmi Aymara dilinde "Dünyanın bitimi" anlamına gelen "chilli" kelimesinden gelir. [28]
Şili doğal coğrafya bakımından birbirinden oldukça farklı üç bölgeye ayrılır. Kuzey Şili’de dünyanın en kurak yerlerinden biri olan Atacama Çölü bulunur. Orta Şili, ülkenin en önemli bölgesidir. Güney Şili, büyük ölçüde fiyortlu ve dağlık bir bölgedir. Şili dağları, yeryüzünün en yüksek sıradağlar zincirini oluşturur. 6000 m'nin üstünde birçok zirvesi vardır. [29]
Şili, kuzeyden güneye uzanan uzun bir ülke olması münasebetiyle çok geniş ve değişik bitki örtüsüne sahiptir. Atacama Çölü’nde pratikte hiçbir şey yetişmez. Burada daha çok kaktüs çeşitlerinin yanı sıra, Andlar'a doğru ve sahil kesimlerinde bitkilere rastlanabilir. Kıyı bölgelerdeki sıradağlarda ve Andlar'da sisli ormanlar mevcuttur. Şili topraklarının yaklaşık dörtte biri ormanla kaplıdır. Güney Şili'de yağmur ormanları kategorisine giren büyük ormanlar mevcuttur. [30]
Tarih
M.Ö. yaklaşık 13.000 yıllarında, bugünkü ülke sınırlarında insanların yaşadığı bilinmektedir. Kuzey Şili İspanyollar tarafından fethedilmeden kısa süre öncesine kadar İnka Krallığına aittir. 1520 yılında dünyanın çevresini dolaşmak için yelken açan Ferdinand Magellan, kendi adıyla anılan Magellan Boğazı'nı geçerken ülkenin güney ucunu keşfetmiştir. Daha sonra Şili'ye ulaşan ilk Avrupalılar altın aramak amacıyla 1535 yılında Peru'dan gelenlerdi. Ancak bu kişiler yerel halk grupları tarafından geri püskürtülmüştür. Avrupalıların ilk tam manasıyla yaptıkları yerleşim, 1541 yılında Santiago'yu kurması olmuştur. 1542’den itibaren de Şili, İspanyol Peru Krallığı'nın bir parçası haline gelmiştir. [31]
Şili'de İspanyollar çok az altın ve gümüş bulduğu için, İspanyol Krallığı bu ülkeye fazla önem vermemiştir. [32]
1810 yılında başa geçen bir cunta İspanya Krallığı'na bağlı bir otonomi ilan etmiştir. 1818'de, İspanyol direnişi sona ermiştir. [33]
Sosyal Yapı
Şili halkının % 90'ını ataları, Avrupalı olanlarla, Avrupalı ve Kızılderili karışımı olan melezler oluşturur. Ülkedeki melezlerin oranı % 50, Mapuçelerin oranı % 7, Aymara oranı % 0,5’dir. Ülkenin ilk sahipleri olan yerli halk Mapucheler’dir. [34]
Şili'de İspanyolca konuşulur. Yaklaşık nüfusun % 95'i Katolik'tir. [35]
Ekonomi
Şili'nin sahip bulunduğu çeşitli toprak ve iklim yapısı ülkeye büyük bir tarımsal potansiyel kazandırmaktadır. [36]
Şili ekonomisi esas itibariyle madenciliğe bağlıdır. Maden ürünleri ülke ihracat gelirlerinin % 80'ini oluşturmaktadır. [37]
Dünyanın en büyük bakır rezervlerine sahiptir ki bu Dünya üretiminin % 40'ına tekabül eder. [38]
VENEZUELA
Yer Şekilleri, İklim ve Bitki Örtüsü
Venezuela'da tropikal bir iklim hüküm sürer. Kuzeydoğudan yılın büyük bölümünde nispeten soğuk ve kuru alizeler esmektedir.[39]
Venezuela'nın yaklaşık % 40'ı ormanla kaplıdır. And Dağlarının yüksek eteklerinde, Alp tipi çeşitli küçük çalı ve likenlerden meydana gelen bitki örtüsü vardır. [40]
Venezuela, büyük bir nehir ağıyla örülmüştür. Orinoco Nehri 436 kolu ile birlikte kuzeydeki dağların güney yamaçları, ovaları ve Guyana Yaylasını sulamaktadır. [41]
Tarih
Venezuela 1498'de Kristof Kolomb tarafından keşfedilinceye kadar, ülke nüfusunu yerliler meydana getirmiştir. İspanyollar için Venezuela'nın işgali, yerlilerin şiddetli karşılık göstermeleri sebebiyle zor ve yavaş olmuştur. Caracas 1567'de kurularak 1577'de başşehir olmuştur. Venezuela, İspanya İmparatorluğunun nispeten önemsiz bir parçası kabul edildiğinden diğer sömürgelerin idaresine verilmiştir. [42]
1810'da sömürge devrinin sonunu getirmiştir. Kreollar (ülkede doğan beyazlar) İspanyol yöneticiyi azlederek bir cunta kurmuşlardır. 5 Temmuz 1811'de bağımsız konfederasyon ilan edilmiştir. Bu ilan, kraliyet kuvvetleri ve Kreollar arasında 10 yıl devam eden bir savaşta İspanya'ya karşı kesin zafer elde edilmiştir. [43]
Ülke, Simon Bolivar önderliğinde, 1821'de, İspanya'dan bağımsızlığını kazanmıştır. Bağımsızlığının ilk yıllarında şimdiki Kolombiya, Panama ile Ekvator'la birlikte Büyük Kolombiya'nın bir parçasını oluşturan Venezuela, 1830 yılında bu birlikten ayrılmıştır. [44]
19. yüzyılın tümü ile 20. yüzyıl başları siyasal çalkantılar, diktatörlükler ve devrimlerle doludur. 1958'de ordunun doğrudan yönetimden çekilmesinden sonra ülke sorunsuz olmasa da kesintisizce sivillerce yönetilmiştir. [45]
Sosyal Yapı
Venezuela halkının dörtte üçü şehirlerde yaşar. Nüfusun % 69'unu melezler, % 20'sini beyazlar (İspanyol, Portekizli ve İtalyan), % 9'unu zenciler ve % 2'sini yerliler meydana getirir. Her ne kadar melezler çoğunluğu teşkil ediyorlarsa da beyazlar sosyal ve kültürel hayata hâkim durumdadırlar. Beyazlar gelirlerin çoğunu ticaret yaparak kazanırlar. Melezler ve zencilerin çoğu tarımla uğraşır veya işçidir. Melezler ülkenin her tarafına dağılmışlardır. Beyazlar ise, şehirlerde toplanmıştır. Çoğu zenciler kuzeydeki kıyıda yaşarlar. Yerli kabileler, genellikle güneyde veya Kolombiya sınırında bulunmaktadır. [46]
Venezuelalıların % 96'sı Katolik'tir. Ormanlarda ve Güney Venezuela'da yaşayan yerliler putperesttir. [47]
Ekonomi
Venezuela ekonomisi büyük ölçüde petrol ürünlerine bağlıdır. Petrol üretiminde dünyada beşinci sıradadır. [48]
KOLOMBİYA
Yer Şekilleri, İklim ve Bitki Örtüsü
Kolombiya, adını Christoph Colomb'dan alır. Colomb'dan 400 yıl sonra, bu isim ülkeye (1863) verilmiştir. [49]
Resmi dili İspanyolcadır. Para birimi pesodur. [50]
Kolombiya'nın ekvatora yakın olması sebebiyle, iklim, tropikal özellik gösterir. Bölgelere göre farklılıklar gösterir. Amazon çevresinde tropikal ormanlar, Büyük Okyanus kıyılarında bataklık koruları; kuzey kesiminde nemli otlaklar; yüksek dağlarda dağ bitkileri; La Guajira'da ise çöl bitkileri bulunur. [51]
Tarih
Kolombiya toprakları, 16. yüzyılın başlarında İspanyollar tarafından bulunmuş ve sömürge hâline getirilmiştir. On sekizinci yüzyıla kadar ülke, İspanyol asıllı beyazlar tarafından yönetilmiştir. 1886'da ülkeye, kıtayı keşfeden Kolomb’un ismi verilmiş ve Kolombiya Cumhuriyeti ilan edilmiştir. [52]
Sosyal Yapı
Sivil hükümetle yönetilen Kolombiya da günümüzde iç karışıklıklar devam etmektedir. Kolombiya denilince, ilk akla gelenler, uyuşturucu ticareti, mafya, koka ve kahvedir. Uyuşturucu tacirlerinin bütçesinin devletten daha büyüktür. [53]
Nüfusun etnik bileşimi ise; melez (%58), beyaz (%20), mulatto (%14), siyah (%4), karışık siyah - Amerikan yerli (%3), Amerikan yerlilerden (%1) oluşur. [54]
Ekonomi
Kolombiya'da tarım, genellikle kahve üretimine dayalıdır. Kahve üretiminde dünyada birinci sırayı alır. [55]
Ülke, yeraltı kaynakları bakımından zengindir. Petrol, altın, platin, zümrüt, kömür, demir, nikel, kireçtaşı gibi çeşitli madenler bulunmaktadır. Platin üretiminde dünyada ikinci sırayı alır. Kahve dışında ülkenin en önemli yeraltı zenginliği zümrüttür. [56]
Doğal zenginliklere ve yeraltı kaynaklarına sahip bir ülke, aynı zamanda dünyanın en yoksul ülkesidir. Çünkü ülke kaynakları büyük soyguncuların elindedir. [57]
1500'lü yıllardan itibaren kıtaya gelmeye başlayan İspanyolların büyük arazileri ele geçirmişlerdir. Yerli halka ise onların beğenmediği topraklar kalmıştır. Bütün az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde olduğu gibi Kolombiya'da da gelir dağılımı eşitsizliği çok fazladır. İspanyollar çok zengindir. [58]
BOLİVYA
Güney Amerika'yı İspanyol sömürgeciliğinden kurtaran Venezuelalı Simon Bolivar'ın anısına Bolivya (Bolivar'ın ülkesi) adı verilmiştir. [59]
Yer Şekilleri, İklim ve Bitki Örtüsü
Bolivya, doğal coğrafya bakımından üç bölgeye ayrılır. Bunlar; And dağları, doğu bölgesi ve Gran Chaco bölgesidir. And dağları ülke içinde 7000 m.yi bulan zirveleri vardır. Bolivya halkının çoğu platolarda yaşar. Gran Chaco bölgesi, ülkenin üçte ikisinden daha fazla yer kaplayan düz arazilerdir. Bu bölge zengin petrol yatakları bulunmasına rağmen çok az gelişmiştir. Chaco Vadisinin kuzey tarafında tropikal ovalar uzanır, burada sık yeşillikler ve pampa ağaçları bulunmaktadır.[60]
Tarih
Kazılar sonucu M.S. 100 ile 600 yılları arasına ait olduğu tahmin edilen ileri bir medeniyetin birçok kalıntıları bulunmuştur. Bugünkü Bolivya'da yaşayanların çoğunluğunu teşkil eden Aymarslar muhtemelen bu medeniyeti kuranların torunlarıdır. [61]
On beşinci asır ortalarına doğru şimdiki Peru tarafından gelen İnkalar, Aymarsların bir kısmını yenerek Bolivya'nın Altiplano bölgesini ele geçirmişlerdir. Ancak Aymarslar yakın dağlara yerleştiler ve İnkalar ile anlaşarak orada yaşamaya başlamışlardır. 1531'de buraya gelen İspanyollar, İnkalarla yaptıkları savaşlar sonucu, 1528'de Bolivya'nın tamamını ele geçirmişlerdir. [62]
İspanyollar 16. asırda dillere destan olan zengin gümüş yataklarında yerlileri ve Afrika'dan getirilen zencileri köle olarak çalıştırmışlardır. 1780 yılında bir grup yerli, La Paz liderliğinde isyan ettiler ve gerilla savaşları yaptılarsa da yenilerek birçoğu yok edilmiştir. İlk bağımsızlık hareketi, 1809 yılında başlatılmış ve bağımsızlık ilan edilmiştir. Ancak İspanyolların bağımsızlığı kabul etmemesi üzerine başlayan uzun savaşlar gerçekleşmiştir. [63]
Bolivya, Venezüella'nın ulusal kahramanı Simon Bolivar'm İspanyol sömürgeciliğine karşı başlattığı devrim hareketi sonucunda 6 Ağustos 1825'de bağımsızlığına kavuşmuştur. 1825'de bağımsızlığını kazanmasından bu yana 190 darbe yaşayan Bolivya halkının darbelerle, katliamlarla durdurulamayacağı, bir sene içerisinde toplam 100 ü aşkın ölümle sonuçlanan saldırılara rağmen 2-3 kez isyan eden, ancak her seferinde sonuç alıncaya kadar direnen toplumsal yapısı oluşmuştur. [64]
1883 yılına kadar süren bölgesel savaşlarda, Bolivya ve Peru, Şili’ye yenilmiş ve Bolivya Büyük Okyanus kıyılarını Şili'ye bırakmak zorunda kalmıştır. Bu savaşta, görünüşte kazanan Şili olsa da asıl kazanan İngiliz işadamı John Thomas North olmuştur. Savaş sayesinde Peru ve Bolivya'dan kazanılan topraklara yerleşen North, o günlerde Avrupa’da gübre sanayiinde kullanılan zengin sodyum-potasyum nitrat madenlerini ele geçirmiştir. [65]
Sosyal Yapı
Bolivya Latin Amerika’nın en yoksul ve en az gelişmiş ülkelerinden biridir. [66]
Nüfusun yaklaşık olarak %30 u Ouechua, % 25 i Aymara yerlileri, % 30 u beyaz ve yerlilerden oluşan melezler ve % 15 i İspanyol asıllı beyazlardan oluşmaktadır. [67]
Ekonomi
Bolivya ekonomisinin temeli madenciliğe dayanmaktadır. [68]
Gümüşle beraber bulunan zengin kalay yatakları, bizmut, kurşun ve diğer metaller çıkarılır. Bolivya, Kalay üretimi bakımından dünyada İkincidir. Chaco bölgesinde petrol yatakları bulunmuştur. [69]
Ülkede siyasi istikrarsızlık sanayinin gelişmesine engel olmakta ve kaynakların değerlendirilmemesine yol açmaktadır. 1940'lara değin yalnızca ihracata yönelik madenciliğe dayalı ve dışa kapalı bir ekonomisi olan Bolivya, bugün ticaret, finans, madencilik ve sanayi temelinde gelişen karma bir ekonomiye sahiptir. [70]
PERU
Yer Şekilleri, İklim ve Bitki Örtüsü
Kıyı bölgesi Peru topraklarının % 11'ini kaplar. Ülkenin en dağlık bölgesi olan Sierra, yaklaşık olarak 340 km genişliğinde ve ortalama 3500 m yüksekliğindedir. Bölgede yer alan Huascaran Dağı 6768 m'dir ve ülkenin en yüksek noktasıdır. Dağlar arasında yükseklikleri 3000 m.yi aşan yüksek ovalar, Bolivya sınırına kadar devam eder. Sierra bölgesi, ülkenin % 33'ünü oluşturur. Mantana bölgesi, yüzölçümün % 56'sına yakın bir bölümünü içine alır. Bölge And dağlarının güney eğimlerinin yer aldığı ve Yukarı Amazon havzasının sık ağaçlı ormanlarla kaplı yaylasının bulunduğu alanları kapsamaktadır. [71]
Titicaca gölü, Bolivya sınırında yer alır. And dağları bölgesinin en geniş gölü olup, 160 km civarında bir uzunluğa sahiptir. Titicaca Gölü deniz seviyesinden 3810 m yüksekte olup, dünyanın en yüksek büyük gölüdür. [72]
Tarih
Peru topraklarında ilk yaşayanlar Panama Boğazını geçen ve Pasifik Okyanusunu aşan göçebe avcıları ve balıkçılık yapan insanlardır. Peru bin yıllar boyunca Pre-İnka kültürüne sahip olan bir ülkedir. İlk göç eden yerleşimciler, M.Ö. 20.000 ile 10.000 yıllarına kadar bugünkü Peru'nun olduğu bölgeye gelmişlerdir. M.Ö. 4000 yıllarında tarla kurmaya ve hayvan yetiştirmeye başlamışlardır. Bugün halen daha ayırt edilebilen en eski kültür, M.Ö. 800 ile M.Ö. 300 yıllarına kadar var olmuş olan Chavm de Huântar'dır. [73]
Titikaka Gölü çevresinde M.Ö. 1. yüzyıldan itibaren M.S. 1000 yılına kadar Tiahuanaaco kültürü oluşmuştur. [74]
İnka Krallığı 1200 civarında oluşmuş ve 1532'ye kadar bugünkü Kolombiya, Ekvador, Peru, Bolivya, Arjantin ve Şili'nin büyük kısmına kadar genişlemiştir. Peru'nun yüksek platosunda bulunan Cusco şehri inka Krallığı nın başkentidir. [75]
İspanyollar ilk olarak 1531 yılında Francisco Pizarro vasıtasıyla ülkeye gelmişlerdir. Bundan sonra Lima, Peru'ya ispanya adına gelen genel valilerin merkezi olmuştur. Güney Amerika'da iyice yerleşen ve kuvvet bulan İspanyol idaresi, Peru'nun bağımsızlığının gecikmesine sebep olmuştur. 1821 yılında Arjantinli Jose de San Martin, Peru topraklarını topladığı kuvvetlerle ele geçirmiştir. Arkasından Simon Bolivar ve Antonio J. de Sucre komutasındaki kuvvetler İspanyolları bozguna uğratmışlardır. [76]
1826 yılında Peru bağımsızlığım ilan etmiştir. 1846 yılına kadar ülke içinde siyasi ve politik mücadeleler baş göstermiştir. [77]
Peru, 1980 yılında demokratik hayata dönmüştür. Ülkede karışıklıklar hala devam etmektedir. [78]
Sosyal Yapı
Peru, Bolivya ve Guatemala'nın yanında nüfus çoğunluğu Kızılderili halkın olduğu üç ülkeden biridir. Nüfusun yüzde 45'i Kızılderili kökenlidir. Bunlar ağırlıklı olarak Quechua (% 40) ve Aymarâ (% 5) konuşan halklara aittir. Kızılderililerin çoğunluğu fakir insanlardır. Avcılık ve tarımla geçinirler. % 37 melez olan halkın, % 15 kadarı Avrupa kökenli, geri kalan % 3 ise kısmen Afrika kısmen ise Asya kökenlidir. [79]
Resmi diller İspanyolca ve Quechua yerli dilidir. Nüfusun çoğunluğu Katoliktir. [80]
Ekonomi
Peru'nun ekonomisi madenciliğe, tarıma ve sanayiye ve balıkçılığa dayanır. [81]
Peru, yeraltı kaynakları bakımından oldukça zengin bir ülkedir. Ülkenin başlıca mineralleri: Bakır, gümüş, molibden, kurşun, petrol, çinko, demir, kadmiyum, kalay, altın, kömür, baryum, tuz, mermer, alçıtaşı, kireçtaşı, tellür, antimon, tungsten, selenyum ve bizmuttur. Bu madenlerin çoğu uluslararası şirketler tarafından işlenerek ihraç edilir. Sanayi başta Lima olmak üzere sahilde yoğunlaşmıştır. [82]
URUGUAY
Yer Şekilleri, İklim ve Bitki Örtüsü
Kuzeydeki yüksek araziler hariç, Uruguay toprakları dalgalı, yeşillik ovalar ve alçak tepelerle kaplıdır. [83]
Uruguay'da ılıman bir iklim hüküm sürer. Uruguay'ın dörtte üçü otlaklarla kaplıdır. Ancak % 3'ü ormanlıktır. Belli başlı yeraltı zenginlikleri mermer ve granittir. [84]
Tarih
Uruguay 1516 yılında İspanyollar tarafından keşfedilmiştir. Ülkenin ilk insanlarını, Charrua yerlileri oluşturmuştur. İspanyollar 1624'ten itibaren ülkeye yerleşmeye başlamışlardır. [85]
1811'de bağımsızlık hareketleri başlamış; 1928'de, Uruguay bağımsız olmuştur. Bağımsızlıktan sonra ülkede Colorado'lar (İspanyolca kırmızı renk) olarak bilinen liberaller ve Blancolar (İspanyolca beyaz) olarak bilinen muhafazakârlar arasında siyasi çekişme başlamıştır. Colorado-Blanco çatışması, ülkeyi 1839-1851 yılları arasında iç savaşa sürüklemiştir. 1852'de Colorado'lar iktidarı ele geçirmişlerdir. Uruguay 1865-1870 yıllarında Paraguay'a karşı Brezilya ve Arjantin'le ittifak yaparak kanlı bir savaşa girmiştir. Paraguay'ın yenilmesi ile Uruguay'ın kontrolü Coloradolara kalmıştır. [86]
1950'lerde siyasi huzursuzluklar artmaya başlamıştır. Uruguay'da uzun zamandan beri Komünist Partisi varsa da bu parti 1960 ve 1970 yılları arasında işçi hareketlerini yönlendirmeye başlamıştır. Tuparmarolar (solcu gerillalar) 1970 yıllarında tedhiş hareketlerini artırmışlardır. Şiddet eylemleri devam ederken başkan 1973'te askeri idareyi kabul etmiştir. Temmuz ayında Kongreyi feshederek yerine Devlet Konseyini kurmuştur. 1974 yılında askerler sıkı baskı tedbirleri kullanarak Tupamaroları tamamen sindirmişlerdir. [87]
Sosyal Yapı
Halkın büyük bölümü (% 83) şehirlerde yaşar.
Uruguaylıların çoğu son yüzyıllık bir dönemde Avrupa'dan göç edenlerin soyundan gelir. Bunların çoğu İspanyol ve İtalyan asıllıdır. Avrupa asıllılar nüfusun % 89'unu teşkil eder. Geri kalan % 9'u melez, % 2'si Afrika asıllıdır. Ülkenin resmi dili olan İspanyolca herkes tarafından konuşulur. [88]
Ekonomi
Ülkede tarımla ilgili olarak, et paketleme, yün, sanayi, şeker sanayii fabrikaları yer alır. [89]
İhraç mallarının başlıcaları et ve et ürünleri, yün, tekstil ürünleridir. [90]
PARAGUAY
Yer Şekilleri, İklim ve Bitki Örtüsü
Paraguay Nehri, ülkeyi birbirinden oldukça farklı iki bölgeye ayırmaktadır. Bunlar, Kurak ve boş bir bölge olan Batı Paraguay ve Doğu Paraguay'dır. Doğu Paraguay da arazi genellikle yeşil ve verimlidir. Burada ulaşımı engelleyen büyük dağlar yoktur. [91]
Paraguay'da yılın büyük bölümünde sıcak ve nemli bir iklim hâkimdir. [92]
Batı Paraguay'ın kuzey ucunda ve güneyde Parana Nehri boyunca Cengel (sık ağaçlıklı orman) bulunur. Doğu Paraguay'da bitki örtüsü kaktüs, bodur ve sert odunlu ağaçlar, tanen ağacı ve sedirdir. [93]
Tarih
Paraguay, 1515'te keşfedildiğinde ülke nüfusunu Guarani yerlileri meydana getirmektedir. 1535'te İspanyollar ülkeyi sömürgeleştirmişler ve Paraguay, Peru genel valiliğine bağlanmıştır. Ülkede altın veya gümüş olmadığından, İspanyollar Paraguay'a pek önem vermemişlerdir. [94]
1721'de bir grup halk ilk defa ayaklanmıştır. Hemen hemen bir asır sonra Paraguay, 1811'de bağımsızlığını ilân etmiştir. Paraguay, 1865 te komşusu Brezilya ile anlaşmazlık içinde olduğundan, bu devlete karşı kanlı bir savaşa girişmiştir. Arjantin ve Uruguay, Brezilya'ya yardım ederek üçlü bir ittifak kurmuşlardır. 1870'te savaş sona erdiğinde, binlerce Paraguaylı (ülke nüfusunun hemen hemen yarısı) ölmüştür. [95]
Petrolün bulunması Paraguay'ı Bolivya'ya karşı yeni bir savaşa sürüklemiştir. 1932'de patlak veren Savaş, 1935'te son bulmuştur. Sonuçta; Bolivya, Paraguay'dan büyük ölçüde toprak kazanmıştır. Savaştan sonra Paraguay 20 yıllık bir siyasî istikrarsızlık dönemine girmiştir. Bu dönemde hükümet çok defa el değiştirmiştir.
1992 yılından bu yana Paraguay Başkanlık Sistemine dayalı bir cumhuriyettir. [96]
Sosyal Yapı
Paraguay nüfusunun % 95'ini İspanyollarla yerlilerin karışmasından meydana gelen melezler teşkil eder. Az sayıda Avrupalı, Japon ve Brezilyalı göçmenler ve zenci azınlıklar vardır. [97]
Latin Amerika ülkeleri arasında en düşük nüfus yoğunluklarından birine sahiptir. [98]
Paraguay halkının % 97'si Roma Katoliğidir. Paraguay'da Guarani dili ve İspanyolca çeşit olarak halk tarafından kullanılmaktadır. Halkın çoğunluğu bu iki dili konuşmaktadır. [99]
Ekonomi
Paraguay ekonomisi, tarıma dayanır. [100]
EKVADOR
Yer Şekilleri, İklim ve Bitki Örtüsü
And Dağları, kuzey-güney istikametinde ülkeden geçer.
Sıradağların batısı alçak kıyı bölgesidir. Costa adı verilen kıyı bölgesi, yer yer alçak ve bataklık veya tepe ve kuşak teşkil eden dağlık bölgelerden meydana gelmektedir. Doğu ve batı dağları arasında yüksek platolar bulunmaktadır. Ekvador Andlarının bazı zirveleri kıtadaki en yüksek tepeler arasındadır. [101]
Kıyıdaki düz bölgeler, sıcak ve nemlidir.
Yüksek And Platoları ve ülkenin Pasifik kıyılarındaki bölgeler hariç, çok orman vardır. [102]
Tarih
15. yüzyılın ilk yarısında, dağlık bölgelerdeki beş yerli kültürü ile kıyıdaki iki yerli kültürü birleşerek Quito Kraliyeti kurulmuştur. Burası daha sonra İnkalar tarafından işgal edilmiştir. [103]
1531 senesinde İspanyol Francisco Pizarro bugünkü Ekvador kıyılarına ayak basmıştır. Burayı işgal eden İspanyollar, sömürgeleri olarak Lima genel valiliğine bağlamışlardır. Latin Amerika bağımsızlık savaşlarında Simon Bolivar liderliğinde Ekvador'un bağımsızlığı için mücadele eden halk, 1822'de İspanyol sömürgesi olmaktan kurtulmuştur. 1830 yılına kadar kendisi gibi yeni bağımsızlığına kavuşan Venezüella ve Kolombiya ile beraber Büyük Kolombiya Devletini meydana getirmişlerdir. [104]
1830'da Ekvador kendi bağımsızlığını ilân etmiştir. Çeşitli karışıklıklar ve sınır anlaşmazlıklarından doğan savaşlar ülkeye bir türlü istikrar kazandırmamıştır. 1941-1942 yıllarında meydana gelen bir sınır anlaşmazlığı nedeniyle çıkan savaş sonucunda, topraklarının yaklaşık yarısını kaybetmiştir. [105]
1963'te yapılan ihtilalle bir cunta kurulmuştur. 1966'da yeni bir askerî darbe olmuştur. Ülke sivil idareye ancak 1978 yılında kavuşabilmiştir. [106]
Sosyal Yapı
Nüfusu, Amerindolar (yerli halk) ile melezler meydana getirir. Azınlık olarak zenciler de bulunur. Nüfus yoğunluğu dağlık bölge (Sierra) ve kıyı bölgesinin (Costa) bazı yerlerinde fazladır. Kızılderili olan yerli halk yüksek bölgelerde tarımla uğraşırlar. Doğu bölgelerde göçebe olarak yaşayanlar da vardır. Doğudaki balta girmemiş ormanlarda Jivarolar ile Saparoslar yaşamaktadır. İspanyollar azınlık olmalarına rağmen, ülke hâkimiyeti ellerindedir. [107]
Ekonomi
Ekvador'un ana geçim kaynağını tarım oluşturur. Ülke yüzölçümünün %74'i ormanlık, % 4,5'u tarıma elverişli olup, geri kalan kısmı tarıma elverişsizdir Ana üretim maddesi kakaodur. [108]
1923 ve 1948 tarihlerinde, Santa Elena Yarımadasında çıkan petrol, ülkenin ihtiyacını karşıladığı gibi, önemli bir bölümü de ihraç edilmektedir. [109]
Madenler bakımından Ekvador pek zengin sayılmaz. [110]
Kaynaklar
[1] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[2] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[3] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[4] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[5] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[6] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[7] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[8] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[9] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[10] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[11] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[12] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[13] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[14] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[15] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[16] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[17] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[18] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[19] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[20] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[21] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[22] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[23] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[24] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[25] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[26] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[27] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[28] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[29] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[30] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[31] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[32] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[33] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[34] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[35] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[36] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[37] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[38] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[39] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[40] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[41] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[42] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[43] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[44] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[45] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[46] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[47] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[48] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[49] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[50] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[51] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[52] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[53] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[54] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[55] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[56] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[57] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[58] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[59] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[60] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[61] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[62] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[63] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[64] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[65] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[66] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[67] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[68] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[69] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[70] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[71] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[72] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[73] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[74] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[75] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[76] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[77] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[78] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[79] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[80] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[81] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[82] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[83] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[84] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[85] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[86] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[87] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[88] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[89] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[90] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[91] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[92] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[93] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[94] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[95] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[96] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[97] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[98] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[99] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[100] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[101] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[102] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[103] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[104] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[105] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[106] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[107] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[108] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[109] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
[110] Amerika Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif: 2015
